ญี่ปุ่นล้ำหน้าเรื่องการใช้หุ่นยนต์กับระบบอัตโนมัติเพื่อลดแรงงาน แต่ตำแหน่งพยาบาล
ผู้ดูแลคนชราไม่อาจทดแทนด้วยสิ่งเหล่านั้น จึงหวังใช้แรงงานต่างด้าวและกลายเป็นปัญหาซับซ้อน
หนึ่งในปัญหาสังคมสูงวัยของประเทศพัฒนาแล้วคือเหตุขาดแคลนแรงงาน
ต้องการแรงงานต่างชาติ แม้จะเข้าสู่เศรษฐกิจดิจิทัล การปฏิวัติอุตสาหกรรมครั้งที่
4 แล้วก็ตาม
ในอดีตสังคมญี่ปุ่นไม่ยอมรับแรงงานต่างด้าว แต่ในระยะหลังด้วยความจำเป็น
ความคิดต่อต้านจึงเปลี่ยนไป หลายคนสนับสนุนแรงงานต่างด้าว
สถาบันวิจัยประชากรและความมั่นทางสังคมแห่งชาติ
(National Institute of Population and Social Security Research) ประเมินว่าเมื่อเข้าปี 2115 ประเทศจะมีประชากร 126.8 ล้านคน
ในจำนวนนี้กว่าครึ่งมีอายุกว่า 50 ปี และมีอัตราการเกิดต่ำ
ข้อมูลอีกชิ้นระบุว่าวัยแรงงานคือช่วง 15-64 ปี ในปี 2013 มีวัยแรงงาน
65.77 ล้านคน จะลดลงเหลือ 37.95 ล้านคนในปี 2060 (หายไปเกือบครึ่ง พร้อมๆ
คนสูงวัยที่เพิ่มขึ้น)
รับชมคลิปสั้น 2 นาที:
ปัจจุบันแรงงานต่างด้าวส่วนใหญ่มาจากจีน
อินโดนีเซีย เวียดนามและฟิลิปปินส์ ตัวเลขเดือนมิถุนายน 2017 สูงถึง 250,000 คน
เพิ่มขึ้นร้อยละ 77 เมื่อเทียบกับปี 2011
ถึงกระนั้นก็ตามตำแหน่งพยาบาลกับผู้ดูแลผู้สูงวัยกำลังขาดแคลนอย่างหนัก
มีผู้สมัครน้อยกว่าตำแหน่งงาน 3 -4 เท่าตัว
สาเหตุหนึ่งเป็นเพราะคนญี่ปุ่นเห็นว่างานหนักไม่คุ้มค่าแรง คาดว่าในปี 2025
จะขาดแคลนถึง 380,000 ตำแหน่ง
ในทศวรรษ 2050 แรงงานภาคการรักษาพยาบาล (แพทย์กับพยาบาล) จะสูงถึงร้อยละ
25 ของแรงงานทั้งหมด หุ่นยนต์ระบบอัตโนมัติไม่สามารถทดแทนแรงงานเหล่านี้
จะเห็นว่าแม้ญี่ปุ่นเป็นประเทศที่ก้าวหน้าเรื่องเทคโนโลยีการผลิต
ใช้หุ่นยนต์หรือระบบอัตโนมัติจำนวนมากเพื่อลดแรงงานมนุษย์
แต่ความก้าวหน้าเหล่านี้ยังไม่อาจทดแทนแรงงานส่วนที่ขาดไป เหตุเพราะตำแหน่งงานที่ขาดไม่สามารถทดแทนด้วยเทคโนโลยีสมัยใหม่นั่นเอง
งานพยาบาล
ดูแลผู้สูงวัยเป็นงานที่ต้องอาศัยความรู้สึกอันละเอียดอ่อน
ปฏิบัติต่อคนไข้ด้วยใจและมีวิธีการซับซ้อน
แรงงานญี่ปุ่นลดลงต่อเนื่อง
ในขณะที่คนสูงวัยเพิ่มขึ้น
ไม่เพียงงานดูแลผู้สูงวัยเท่านั้น Yukio Noguchi จาก
Waseda University’s Institute for Business and Finance
ชี้ว่าอุตสาหกรรมอื่นๆ ที่ขาดแคลนแรงงาน หวังใช้แรงงานต่างด้าวเช่นกัน รัฐบาลพยายามส่งเสริมใช้แรงงานในประเทศ
แต่หลายคนสนใจงานอื่นๆ มากกว่า
การประเมินว่าเศรษฐกิจดิจิทัล การปฏิวัติอุตสาหกรรมครั้งที่ 4
จะส่งผลต่อการจ้างงานอย่างไร จึงต้องประเมินจากปัจจัยผู้สูงวัย
งานบางตำแหน่งที่ยังต้องใช้แรงงานมนุษย์เป็นหลักด้วย
นโยบายของรัฐบาลอาเบะ :
รัฐบาลญี่ปุ่นเปิดโอกาสให้แรงงานต่างชาติฝึกอบรมโครงการฝึกอาชีพตำแหน่งพยาบาลและผู้ดูแลผู้สูงวัย
ที่เรียกว่า Japan’s Technical Intern Training Program แต่เดิมโครงการนี้มุ่งหาแรงงานเพื่อป้อนภาคอุตสาหกรรม
เกษตรกรรมและอื่นๆ ปัจจุบันเปิดให้กับตำแหน่งพยาบาลกับผู้ดูแลคนชราด้วย
หน่วยงานราชการอธิบายว่าโครงการมุ่งสอนให้แรงงานต่างชาติได้รับการฝึกอบรมตามแบบแผนของญี่ปุ่น
อย่างไรก็ตามรัฐบาลอาเบะยังไม่เปิดทางให้แก่แรงงานต่างด้าวเต็มที่
ปัจจุบันสนับสนุนเฉพาะตำแหน่งงานด้านการเงิน ไอที เหตุเพราะยังมีผู้กังวลว่าคนต่างด้าวเป็นต้นเหตุอาชญากรรม
ก่อการร้าย ความขัดแย้งทางเชื้อชาติ ช่องว่างรายได้ ดังเช่นประเทศพัฒนาอื่นๆ
ประสบในขณะนี้
ไม่ว่าเหตุผลข้างต้นมีน้ำหนักมากเพียงไร รัฐบาลยึดข้ออ้างเหล่านี้
ในขณะที่ตลาดมีความต้องการต่อเนื่องเป็นแรงกดดันรัฐบาล
รัฐบาลผ่อนคลายด้วยการรับแรงงานต่างด้าวหลายแสนคนในฐานะนักศึกษา (student) ผู้ฝึกงาน (trainee)
ผลจากนโยบายดังกล่าว
บริษัทเอกชน องค์กรหลายแห่งเปิดรับการนักศึกษาฝึกหัดแก่บริษัทเอกชนที่ต้องการแรงงานต่างด้าว
มีการอบรมสอนภาษาให้ด้วย
บางกรณีเป็นความร่วมมือระหว่างประเทศ
รัฐบาลญี่ปุ่นทำข้อตกลง “economic partnership agreements” (EPA
programs) กับอินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์และเวียดนาม
เพื่อรับนักศึกษาฝึกหัด เฉพาะ 3 ประเทศนี้ได้รับการดูแลที่เป็นระบบมากกว่า
หากได้สอบผ่านได้ประกาศนียบัตรจะสามารถทำงานในญี่ปุ่นตลอดชีพ
Yukio Noguchi แย้งว่าต่อให้เปิดรับแรงงานต่างด้าวก็ใช่ว่าพวกเขาอยากจะมา
ดังนั้นหากไม่เปิดกว้างตั้งแต่ตอนนี้ การขาดแคลนแรงงานจะรุนแรงมากในอนาคต เหตุที่กล่าวเช่นนี้เพราะมีปัญหาจากนโยบายของรัฐบาล
ปัญหาที่ยากจะแก้ไข :
ในทางปฏิบัติ
ไม่ว่าจะเป็นแรงงานสายเกษตร อุตสาหกรรม พยาบาลหรือผู้ดูแลฝึกหัด
เมื่อเข้ารับการอบรมจริงกลายเป็นว่าเป็นการทำงานมากกว่าฝึกงาน ในกรณีพยาบาลฝึกหัดกับผู้แลคนชราจะเป็นลูกมือของแรงงานญี่ปุ่นอีกทอด
คงไม่เกินไปถ้าจะสรุปว่าเป้าหมายแท้ต่อนักศึกษาฝึกหัดเหล่านี้คือต้องการใช้แรงงานพวกเขากับงานที่คนญี่ปุ่นไม่อยากทำ
ประเด็นที่วิพากษ์กันมากคือการกดขี่แรงงานต่างด้าว เนื่องจากแรงงานฝึกหัดไม่สามารถเปลี่ยนงานหรือนายจ้าง
ต้องทนอยู่แม้ไม่ชอบ นายจ้างอาศัยข้อได้เปรียบเรื่องนี้กดขี่แรงงาน ข้อมูลจากกระทรวงแรงงานระบุว่าปี
2016 มีนายจ้างทั้งหมด 5,672 ราย ร้อยละ 70.6
ทำผิดกฎหมายแรงงานหรือระเบียบที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะชั่วโมงทำงานเกินกำหนด
มาตรฐานความปลอดภัยในที่ทำงานต่ำ และกดค่าแรง
นายจ้างบางรายตั้งใจจ้างแรงงานที่มีความรู้น้อย
เพราะพวกเขามักแยกไม่ออกว่าอะไรคือถูกหรือผิดกฎหมาย ถูกกดขี่หรือไม่
หลายคนที่ทนไม่ไหวทิ้งงานกลับบ้านเกิด
ปัญหาความแตกต่างทางสังคมเป็นอีกประเด็น ชาวญี่ปุ่นบางคนปฏิเสธที่จะสัมพันธ์ใกล้ชิด
วางระยะห่างจากแรงงานต่างด้าว เรียกร้องให้พวกเขาต้องเก่งภาษาญี่ปุ่น
ยอมรับแรงกดดัน
ปัญหาต่อพยาบาลฝึกหัดหลายกรณีเป็นปัญหาเรื่องชั่วโมงทำงานยาวนาน
ผนวกกับการห่างไกลบ้าน ห่างไกลครอบครัว สภาพความเป็นอยู่ที่ไม่ดี
ทั้งหมดเป็นเหตุให้หลายคนเมื่อทำงานได้ระยะหนึ่งก็ขอลาออก
เหตุที่เกิดปัญหาเหล่านี้เพราะรัฐบาลหละหลวม
ขาดการดูแลตรวจสอบบริษัทกับองค์กรเปิดรับฝึกงาน หรือ อาจมองว่ารัฐบาลทำเป็นปิดตาข้างหนึ่ง
ไม่ยอมรับรู้ปัญหา พยายามกันปัญหาออกจากตัว หรืออาจเห็นว่าที่เป็นอยู่เหมาะสมแล้ว
การต่อรองไม่สิ้นสุด :
ไม่อาจปฏิเสธว่างานพยาบาล
ดูแลผู้สูงวัยเป็นงานที่ผู้หญิงทำได้ดีกว่าชาย อีกทั้งผู้ชายส่วนใหญ่ปฏิเสธงานทำนองนี้
ในกรณีญี่ปุ่น ถ้ายึดหลักอุปสงค์อุปทาน
ย่อมได้ข้อสรุปว่าตำแหน่งพยาบาลจะมีรายได้ดี มีแรงจูงใจให้เข้าสู่อาชีพนี้
แต่รายได้ไม่ใช่เหตุผลที่ทำให้พวกเธออยู่ในงานตลอดไป
หลายคนลาออกจากที่ทำงานเดิมเพื่อไปอีกที่ๆ งานเบากว่า
มีเวลาให้กับตัวเองและครอบครัวมากขึ้น
ในกรณีนักศึกษาฝึกงาน
แม้ตำแหน่งที่เรียกคือนักศึกษาหรือผู้ฝึกงานแต่ในทางปฏิบัติไม่ได้เรียนรู้อะไรมาก
เป้าหมายคือเป็นผู้รับคำสั่ง เป็นผู้ช่วยอีกทอด และจะต้องทำงานเหล่านั้นซ้ำๆ
ไม่ได้ความรู้อะไรมากมาย
จากแรงกดดันต่างๆ
ทำให้เกิดคำถามว่าแรงงานต่างด้าวจะอดทนต่อสภาพการจ้างงานได้หรือไม่
ในอีกมุมหนึ่ง
หากอยู่ในประเทศตัวเองแต่ไม่มีงานไม่มีเงิน
ความจำเป็นของปากท้องย่อมกระตุ้นให้ยอมรับเงื่อนไขเลวร้ายต่างๆ ที่ผ่านมาบางคนยอมเสียเงินให้กับนายหน้าเพื่อได้ทำงานในญี่ปุ่น
โดนกดขี่ข่มเหงสารพัด เสี่ยงที่จะถูกล่วงละเมิดทางเพศ
ในขณะเดียวกันแรงงานต่างด้าวต้องยอมรับมาตรฐานของญี่ปุ่นที่อาจสูงกว่าประเทศตนเอง
วัฒนธรรมที่แตกต่าง รู้ว่าอะไรควรอะไรไม่ควร การทำงานย่อมต้องเคารพกฎระเบียบของผู้ว่าจ้าง
การวางมาตรฐานให้สูงเป็นจุดเริ่มที่ดีและเป็นวัฒนธรรมของญี่ปุ่น
ช่วยคัดกรองแรงงาน จุดอ่อนคือ ไม่เพียงพอต่อความต้องการ
เกิดคำถามว่ากระทบต่อเศรษฐกิจสังคมมากแค่ไหน
คุ้มกับการวางมาตรฐานที่สูงขนาดนั้นหรือไม่
หรือว่าคนญี่ปุ่นที่รับแรงงานต่างด้าวต้องปรับลดมาตรฐานเพื่อให้แรงงานรับได้
มิฉะนั้นก็ต้องดูแลตัวเอง ขาดแคลนแรงงานต่อไป
ในระดับปัจเจก
มีทั้งคนสนับสนุนกับต่อต้าน บางคนเห็นว่าแรงงานต่างด้าวไม่ดีอย่างที่คิด
สร้างปัญหา น่าโมโห แต่หากไร้คนเหล่านี้จะยิ่งเป็นปัญหากว่าหรือไม่
เป็นคำถามที่นายจ้างต้องตอบตัวเอง
ลูกจ้างต่างด้าวรู้ว่านายจ้างญี่ปุ่นต้องการตนมากแค่ไหน
พร้อมๆ กับที่นายจ้างรู้ว่าลูกจ้างต้องการงานมากเพียงไร
ถ้ามองในระดับโลก โลกมีแรงงานด้อยฝีมือเหลือเฟือ การขาดแคลนแรงงานเกิดในกลุ่มประเทศพัฒนาเป็นหลัก
โดยรวมแล้วแรงงานยังล้นโลก แต่แรงงานมหาศาลดังกล่าวใช่ว่ามีคุณสมบัติเหมาะสม ที่ควรตระหนักคือคุณสมบัติที่ว่าไม่ใช่เรื่องการศึกษาสูงเสมอไป
แต่เป็นแรงงานที่มีคุณสมบัติตามที่นายจ้างต้องการ
ในกรณีญี่ปุ่น
ระบบการคัดกรองพยาบาล ผู้ดูแลคนสูงวัยจะดำเนินต่อไป พร้อมกับการปรับตัวของสังคมญี่ปุ่น
เลือดเชื้อชาตินิยมน่าจะลดน้อยลง
7 มกราคม 2018
ชาญชัย คุ้มปัญญา
(ตีพิมพ์ใน คอลัมน์ “สถานการณ์โลก” ไทยโพสต์ ปีที่ 22 ฉบับที่ 7729 วันอาทิตย์ที่ 7 มกราคม พ.ศ.2561)
------------------------
บรรณานุกรม :
1. Abuses still abound in labor-strapped Japan’s foreign
‘trainee’ worker system. (2018, January, 2). The Japan Times. Retrieved
from https://www.japantimes.co.jp/news/2018/01/02/national/abuses-still-abound-labor-strapped-japans-foreign-trainee-worker-system/#.WktwLFWWbZ4
2. Japan’s need for foreign labor to get dire as 2050 nears.
(2017, December, 31). The Japan Times. Retrieved from https://www.japantimes.co.jp/news/2017/12/31/national/japans-need-foreign-labor-get-dire-2050-nears/#.WkmvqlWWbZ4
3. Japan’s
struggling nursing care sector pins hopes on revised foreign trainee program. (2017, December 21). The
Japan Times. Retrieved from https://www.japantimes.co.jp/news/2017/12/21/national/japans-struggling-nursing-care-sector-pins-hopes-revised-foreign-trainee-program/#.Wjxlt1WWbZ4
4. Yuko, Hirano. (2017, February 13). Foreign Care Workers
in Japan: A Policy Without a Vision. Nippon Communications Foundation.
Retrieved from https://www.nippon.com/en/currents/d00288/
-----------------------------
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น